مفاهیم X سرور ، مدیر پنجره و میزکار

(4129 مجموع کلمات موجود در متن)
(13030 بار مطالعه شده است)  

نام مقاله :مفاهیم X سرور ، مدیر پنجره و میزکار ؛ نسخه ی۱.۱

نویسنده : نوید

I.سرور X چیست؟

در لینوکس و سایر سیتم عامل های شبه یونیکس (Unix-like) برای نمایش گرافیک از یک سیستم سرویس دهنده -سرویس گیرنده یا client-server استفاده می شود. سرور X برنامه ای است که اطلاعات را از صفحه کلید و ماوس کاربر دریافت می کند و در مانیتور نمایش می دهد.سرویس گیرنده یا client نیز برنامه ای است که فعالیت های کاربر را به سرور X می فرستد،‌مانند تکان دادن ماوس.

در واقع وقتی شما یک لینوکس با محیط گرافیکی نصب می کنید همزمان یک شبکه ی داخلی نصب کرده اید. توجه داشته باشید که سرور X می تواند در کامپیوتر دیگری در یک شبکه دیگر نصب شود و شما از طریق آدرس دهی به آن سرور دسترسی داشته باشید . در حقیقت این روش Client-Server بودن نمایش در یونیکس این مزیت را به همراه دارد که شما می توانید سرور X را در جایی دیگر بر روی سیستم عاملی دیگر اجرا کنید و از طریق Xclient به آن سیستم وصل شوید ، مانند این که پشت همان کامپیوتر راه دور نشته اید.

II.انواع X سرور

همان طو ر که در بخش قبل توضیح داده شد X یک برنامه است بنابر این هر شخص یا شرکتی می تواند یک برنامه بنویسد که نقش Xserver را ایفا کند. انواع مختلفی X سرور وجود دارد که بعضی تجاری هستند بعضی غیر تجاری ، از انواع غیر تجاری می توان Xfree86 و X.org را نام برد و از انواع تجاری می توان به محصولات دوشرکتXi Graphics و Metro Link اشاره کرد.

در حال حاضر در لینوکس ها اغلب ازXFree86 استفاده می شود که بسته به توزیع های مختلف از دو نسخه ی عمده ی Xfree86 استفاده می شود.یکی Xfree86 3.3.6 و دیگری Xfree86 4.x است.

در این دونسخه تفاوت های بسیاری دیده می شود و کمتر برنامه ای پیدا می شود که با Xfree86 3.3.6 کار کند اما با Xfree86 4.x کار نکند. اما در نسخه ی 3.3.6 قابلیت هایی مانند MultiScreenDisplay دیده نمی شود ،‌این قابلیت باعث می شود شما یکی از میز کارهای خود روا به دوقسمت تبدیل کنید و هر قسمت را در یک مانیتور به نمایش در آورید. از دیگر قابلیت هایی که در Xfree86 4.x دیده می شود امکان fontsmoothing می باشد که گاهی به نام font aliasing نیز می توان دید. این قابلیت یک تکنیک است که باعث می شود خطوط بیرونی فونت ها به صورت یک خط بدون شکستگی دیده شود که باعث زیبا تر شدن خطوط می گردد ،‌ مخصوصا در مانیتور های LCD این قابلیت می تواند ظاهر را بسیار جذاب تر کند.

III.نصب و تنظیم X سرور

اغلب نیازی به نصب دستی X server ندارید چرا که در بیشتر توزیع ها هنگام نصب یک محیط گرافیکی سرور X نیز به طور خودکار نصب می شود. اما اگر به هر دلیل به نصب دستی آن احتیاج دارید یک راه کامپایل آن از کد های سورس است و راه دیگر استفاده از بسته های نرم افزاری deb و rpm است. اگر بسته ی rpm یا deb آن را دانلود کرده اید یا در اختیار دارید می توانید از فرمان زیر برای نصب استفاده کنید :

#rpm -Uvh xfree86-server-4.3.0-2_i386

# dpkg -i xfree86-server-4.3.0-2_i386

البته اگر از دبیان استفاده می کنید می توانید به راحتی با استفاده از ابزار apt-get به روش زیر این سرور را نصب کنید:

#apt-get install xfree86-server

بقیه ی کارها را به دبیان بسپارید! زمان نصب تمام تنظیمات لازم از شما پرسیده خواهد شد .

اما اگر سرور X شما پس از نصب دستی یا پس از نصب لینوکستان اجرا نشد چه؟ اگر مشکلی وجود داشت؟ برای این که بتواند این محیط را تنظیم کنید لازم دوراه در پیش پای شماست ،‌یک راه از طریق ابزار های تنظیم یا configuratin tools و راه دیگر به صورت دستی و با ویرایش فایل های این محیط.برای تنضیم دستی شما باید فایل های Xfree86 را در یک ویرایشگر متن (Text Editor) باز کنید و به ویرایش آن ها مشغول شوید. فایل های تنضیمات X11 اغلب در مسیر etc/X11/ وجود دارند و فایل اصلی که شما باید ویرایش کنید اغلب بانام XF86Config یا XF86Config-4 وجود دارد. اما برای ویرایش از طریق برنامه های تنظیم کننده باتوجه به نسخه ی Xfree86 شما می توانید از ابزار های زیر استفاده کنید:

برای Xfree86 3.3.x

x86config :این ابزار به صورت متنی اجرا می شود و بعد از اجرا از شما تعدادی پرسش در باره ی سیستمتان می پرسد ،‌از جمله در باره ی ماوس ،‌صفحه کلید ،‌مانیتور ،کارت گرافیک و حافه ی گرافیکی کامپیوتر شما. نکته ی قابل توجه این که در این ابزار جایی برای برگشت به قبل و اصلاح داده ندارید و اگر مقداری را اشتباه وارد کردید باید روند تنظیم را از ابتدا آغاز کنید.

Xconfigurator : این ابزار اگر از یک محیط متنی یا text-based اجرا شود به صورت متنی و اگر از محیط X اجرا شود اغلب به صورت گرافیکی (GUI) اجرا می شود. نسخه های اخیر این ابزار محیط Xfree86 4.x را نیز پشتیبانی می کند.

XF86Setup : این برنامه فقط در صورتی اجرا می شود که شما یک محیط X داشته باشید ،‌ در نتیجه برای تنظیمات اولیه کارامد نیست امابرای دوباره تنظیم کردن محیط X ابزار مناسبی است چرا که یک رابط گرافیکی دارد که می توانید از طریق آن به تنظیمات خود بپردازید.

در کل Xconfigurator برای تنظیم های ابتدایی X و XF86Setup برای دوباره تنظیم کردن و در واقع بهینه سازی محیط مناسبند.

برای Xfree86 4.x

Xfree86 :برای تنظیم در محیط متنی در این نسخه خود Xfree86 یک ابزار تنظیم پیش بینی کرده است ، برای این که بتوانید از این ابزار استفاده کنید ،‌کافیست xfree86 -configure را در خط فرمان تایپ کنید . تا برنامه اجراشود.

Xconfigurator : همان طور که قبلانیز اشاره شد نسخه های اخیر این برنامه علاوه بر Xfree86 3.3.6 از Xfree86 4.x نیز پشتیبانی می کند.

xf86cfg : این ابزار فقط در Xfree 4.x وجود دارد و یک ابزار بر مبنای X است ، بنابر این یک محیط گرافیکی در اختیار شما قرار می دهد و مسلما برای تنظیمات اولیه ی X نامناسب است امابرای تنظیم مجدد X ابزاریست مناسب و کار آمد.(می توانید یک نما از این برنامه را در شکل شماره ی ۱ مشاهده فرمایید.)

ابزارهای موجود در توزیع های مختلف : اغلب توزیع ها برای تنظیم X ابزار هایی ویژه دارند ،‌برای نمونه در فدورا کافیست در خط فرمان تایپ کنید redhat-config-xfree86 تا با ابزار Display Setting tool به تنظیم بپر دازید و یا در توزیع زوزه SuSE می توانید از ابزار YaST استفاده کنید.

اجرای X

برای اجرای x کافیست بعد از نصب و تنظیم ابتدا در حالت متنی وارد سیستم شوید(login) و سپس در مقابل اعلان فرمان بنویسید startx با این کار سرور X در کامپیوتر شما اجرا خواهد شد.

مفهوم مدیر پنجره یا Window Manager

بعد از اجرای X server شما می توانید بدون واردشدن به مدیر پنجره به راحتی اغلب برنامه ا رااجرا کنید ، اما خواهیددید که هیچ امکانی برای بزرگ و کوچک کردن پنجره ها وجود ندارد ،‌ از طرفی شما نمی توانید چند پنجره را هم زمان مدیریت کنید ، بنابر این به یک مدیر پنجره یا Window Manager احتیاج خواهدید داشت. وظیفه ی مدیرپنجره رسم خطوط اطراف پنجره هاست و فراهم آوردن قابلیت تغییر سایز پنجره ها ، وظیفه ی دیگر یک مدیر پنجره انتخاب پنجره ی فعال است ،‌پنجرهای که شما در آن کار می کنید و اغلب رنگ قسمت بالای آن(title bar) پررنگ تر از سایر پنجره هاست را پنجره ی focus شده می گویند. در حال حاضر در سیستم عامل های مختلف انواع زیادی focus وجود دارد از جمله:

۱.click-to-focus

پنجره ای انتخاب می شود که بر روی آن کلیک شده است.

2.focus-follow-mouse

پنجره ای انتخاب می شود که ماوس برروی آن قرار دارد و نیازی به کلیک نیست ،‌هر جا که ماوس شما باشد آن پنجره فعال می شود و titlebar آن پر رنگ تر از سایرین نمایش داده می شود.

بسیاری از مدیران پنجره منو هایی برای تنظیم مدیر پنجره و پنجره ها در اختیار کابران قرار می دهند که اغلب با یک کلیک راست بر روی میز کار قابل دسترسی است. از جمله امکاناتی که اغلب مدیران پنجره در لینوکس فراهم آورده اند امکان pager است .pager یک برنامه است که به شما این امکان را می دهد که بتوانید از بیش از یک محیط کار (workspace) در صفحه ی نمایش استفاده کند ، برای نمونه در یکی لغت نامه و در دیگری یک برنامه ی تایپ را اجرا کنید و با این تقسیم کار از شلوغ شدن محیط کارتان جلوگیری کنید.

باید توجه داشته باشید که یک مدیر پنجره نمی تواند محتوای پنجره ها را مدیریت کند. منظور از محتوا دکمه ها و منوهای خود برنامه است مانند منوی file یا دکمه ی OK که در اغلب برنامه ها جود دارد.

انواع مدیر پنجره در لینوکس

در این بخش به چند نمونه از مدیران پنجره در لینوکس اشاره خواهیم کرد.

KWM : این مدیر پنجره بخشی از محیط میز کار KDE می باشد که وظیفه ی مدیریت پنجره در این محیط را دارد.

Metacity :این مدیر پنجره اغلب در محیط میز کار GNOME استفاده می شود و در واقع مدیر پنجرهی پیش فرض گنوم به شمار می آید.برای اطلاعات بیشتر در باره ی این مدیر پنجره می توانید به آدرس مقابل مراجعه کنید: http://www.gnome.org/softwaremap/projects/metacity

Sawfish : این مدیر پنجره در محیط میز کار GNOME نسخه های 1.2 تا 1.4 پیدا می شود و در حال حاضر از آن کمتر استفاده می شود . برای اطلاع از این میز کار نیز می توانید به این ادرس مراجعه کنید: http://sawmill.sourceforge.net

IceWM : این مدیر پنجره (window manager) با وجود حجم کم آن قابلیت های بسیار زیادی در اختیار استفاده کنندگان قرار می دهد مانند pager(پیجو!) یا مدییت آسان پنجره ها . برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت رسمی آن در www.icewm.org مراجعه فرمایید.

WindowMaker : این مدیر از رابط قدیمی NeXT الهام گرفته و ظاهری شبیه ان دارد ، هدف این مدیر پنجره فراهم آوردن محیطیست با حجم کم مانند IceWM که به حافظه ی کمتری نیاز داشته باشد. این مدیر پنجره می تواند به عنوان مدیر پنجره ی محیط میز کار KDE قرار بگیرد.(به جای KWM) برای اطلاعات بیشتر به صفحه ی اطلی آن در www.windowmaker.org مراجعه کنید.

البته مدیران پنجره ی دیگری ماند FVWM و TWM نیز وجود دارند که به طور پیش فرض در هر توزیعی بافت نمی شود و از طرفی مدیران پنجره ای هم وجود دارند که هر گز عام پسند نشدند و کابران کمی از آن ها استفاده می کنند مانند WMX.

کدام مدیر پنجره مناسب تر است؟

این سوال مانند این است که بگوییم کدام رنگ زیباتر است !! این شماهستید که باید تصمیم بگیرید از کدام مدیر پنجره استفاده کنید ، هر شخصی صلیقه و هدف خود را دارد و البته نکته ای مهم نیز وجود دارد و آن امکانات سیستم شماست ، باید در نظر بگیرید که سیستم شما با کدام مدیر پنجره می تواند کار کند ،‌ چقد RAM دارید و چقدر فضا در هارد دیسک خود دارید.اگر مدیر یک سیستم هستید باید در نظر بگیرید که کاربرانتان با کدام مدیر پنجره می توانند راحت تر کار کنند. در کل هیچ کس نمی تواند بگویدکدام مدیر پنجره بهتر است مگر خود شما!!!

اجرای یک مدیر پنجره

خوب در مرحله ی قبل با اجرای startx یک سرور X را راه انازی کردیم ،‌اماگفتیم این سرور X نمی تواند به تنهایی تمام نیاز ما را برای یک محیط گرافیکی برآورده سازد و مفهمو مدیر پنجره را تعریف کردیم حال می خواهیم اینمدیر پنجره را اجرا کنیم.

در اغلب توزیع ها بلافاصله بعد از زدن startx وارد محیط گرافیکی یا همان مدیر پنجره می شویم این بدان دلیل است که در تنظیمات X مدیر پنجره ای را به عنوان پیش فرض تعریف کرده ایم.اگر می خواهید این پیش فرض را تغییر بدهید به فایل های etc/X11/xdm/Xsession/ و erc/X11/Xconfig/ و etc/X11/xinit/ سری بزنید.البته سیستم هایی که از K desktop Manager یا KDM و GNOME Desktop Manager یا GDM به عنوان برنامه ی گرافیکی login استفاده می کنند بعد از اجرای X به طور خودکار وارد یک محیط گرافیکی برای وارد کردن Username و Password می شوند.

محیط میز کار یا Desktop Environment چیست؟

Desktop environment یا ترجمه ی فارسی آن که محیط میز کار گفته می شود و اغلب با مخففDE مشخص می شود همان طور که Window Mnager با WM نمایش داده می شود.

یک مدیر پنجره با این که ابزاریست مفید اما نمی تواند یک رابط کابر گرافیکی (GUI) مناسب را تدوین کند.کابران Mac OS یا OS/2 یا Windows با محیط GUI کار کرده اند و می دانند در چنین محیطی ابزارهای بساری در دست دارند تا با آن ها کار کنند.از ابزار تنظیم گرفته تا ابزاری برای نمایش ساعت یا ماشین حساب یا ویرایشگر متن یکی از ویژگی های جالب این محیط ها تنظیم یک فونت خاص برای هر برنامه است .

یک محیط میز کار تمام این مسائل را حل می کند و میزکاری مشابه و حتی بهتر از windows در اختیار شما قرار می دهد ، در واقع desktop Environent ها یک رابط گرافیکی کامل در اختیار شما قرار می دهند.

محیط های میز کار مشهور در لینوکس

KDE : این میز کار که مخفف K Desktop Environment می باشد یکی از محبوب ترین میز کارهای لینوکس به شمار می اید که از مدیر پنجره ی پیش فرضKWM استفاده می کند و Widgetset های Qt برای نمایش پنجره ها و محتوای آن ها بهره می برد .نسخه ی 3.2 این میز کار امکانات بسیار زیادی در اختیار شما قرار می دهد در حدی که دیگر میز کار ویندوز XP را بعد از کاربا KDE 3.2 دیگر نمی پسندید.این میز کار با تلاش هموطنان خوبمان به زبان ملی ایران فارسی نیز ترجمه شده و تر جمه ی آن در اختیار عموم قرار دارد.برای کسب اطلاعات بیشتر در باره ی این میز کار به سایت مادر یعنی www.kde.org مراجعه کنید.(تلفظ کنید : کی دی ای)

GNOME :این میز کار نیز که مخفف GNU Network Objevt Model Environment است از دیگر محیط های میز کار محبوب لینوکس کار هاست که مانند KDE در توزیع های فراوانی به صورت پیش فرض تعبیه شده است.و از مدیر پنجرهی Metacity به همراه widgetset های +GTK استفاده می کند.این میز کار نیز با همت یکی از لینوکس کاران ایرانی به زبان فارسی ترجمه شده است.برای کسب اطلاعات بیشتر به سایتمادر یعنی www.gnome.org مراجعه کنید.(تلفظ کنید: گنوم Geh -nom)

Xfce : این میز کار که یک میز کار خلاصه و جمع و جور است ،‌با حجم کم و نیازمندی های سخت افزاری پایین تر نسبت به GNOME و KDE یکی از میزکارهای مشهور لینوکس است . این میز کار از Widgetset های +GTK استفاده می کند.این میز کار نیز به همت آقای عباس ایزد به زبان فارسی ترجمه شده .برای اطلاعات بیشتر به سایت مادر در www.xfce.org مراجعه فرمایید.

Xpde : این می کار ظاهرا کالا شبیه ویندوز های مایکروسافت دارد و بسیار شبیه ویندوز XP مایکروسافت می باشد.توجه داشته باشید که این محیط فقط از لحاظ ظاهر به ویندوز شبیه است و نمی تواند برنامه های ویندوز را در خود اجرا کند !! برای اطلاع از چگونگی نصب به سایت مادر یعنی www.xpde.com مراجعه فرمایید.

CDE : تا کنون در باره ی محیط های میز کار بازمتن سخن به میان آوردیم اما محیط CDE یک محیط تجاری یا Commerical است که در یونیکس های تجاری استفاده می شود. CDE مخفف Common Desktop Environment است و از widgetset های Motif استفاده میکند. برای اطلاعات بیشتر به سایت www.xig.com مراجعه فرمایید.

اجرای یک محیط میز کار

برای اجرای این محیط های میز کار اگر از KDM و GDM استفاده می کنید با اجرای X به طور خود کار یکی از این دو اجرا شده و از شما می پرسند که به کدام میز کار هدایتتان کنند ،‌اما اگر از GDM وKDM استفاده نمی کنید ،‌بعد از ورود از طریق خط فرمان و دیدن اعلان خط فرمان می توانید برای دسترسی به KDE تایپ کنید startkde و برای دسترسی به GNOME تایپ کنید startgnome .

بعد از اجرای این دستورات محیط های میز کارشما بالا آمده و شما می توانید از آن ها استفاده کنید. برای شروع می توانید از منوی آن ها کمک بگیرید ، به منوی KDE که در سمت چپ و پایین قرار دارد K menu می گویند که اغلب یک K بزرگ برروی آن است و به منوی GNOME که اغلب یک جای پا که نشانه ی گنوم است برروی آن دیدیه ی شود G menu گفته می شود. برای کار با فایل ها نیز برنامه ای در هر محیط میز کار تعبیه شده که به FileManager یا مدیر فایل مشهور است مانند Konqueror در KDE (که بخواهنی کانکرر) و Natilus در GNOME البته مدیران فایل دیگری نیز وجودداردند و این مدیران فایل یا فایل منجر ها رامی تواندر محیط های دیگر نیز استفاده کرد برای نمونه از ناتیلوس در KDE استفاده کرد.در آینده در باره ی نهوه ی کار با مدیر فایل ها بیشتر توضیح خواهیم داد<.

مفهوم Widget Set

تا این جا درباره ی مفاهیم پایه ای سخن گفتیم مفاهیمی که توسط آن ها دانستید که چگونه پنجره ها و محیط گرافیکی برروی صفحه نمایش شما دیده می شوند ، اکنون به بخش دیگری از این مطالب می پردازیم ، یکی از مهم ترین اجزای هر میزکاری منوها و dialog box ها ^[۱] هستند ، مدیریت این بخش ها را Widget set ها به عهده دارند.

یکی از مهم ترین مفاهیم که روش نمایش ورفتار منوها و دیالوگ باکس ها را در X سرور تعریف می کند ابزارهای برنامه نویسی به نام Widget set هستند ، Widget set ها درواقع محتویات درون پنجره را کنترل می کنند . گاهی دربرنامه ای برای انتخاب گزینه ها از منو حتما باید دکمه ی ماوس خود را پایین نگاه دارید اما دربرخی برنامه ها نیازی به این کار نیست و با حرکت ماوس برروی گزینه های منوها گزینه ها انتخاب می شوند، این همان widget set است که این رفتارها را تعریف می کند . البته در سیستم عامل لینوکس هر برنامه ای می تواند از widget set های خود استفاده کند ، یعنی مانند ویندوز تمام برنامه ها مجبور به استفاده از یک سری widget set نیستند ، برای نمونه شما در محیط میزکار GNOME برنامه ی gaim و xpdf را بایکدیگر مقایسه کنید ، هرکدام به نحوی منوها و پنجره ها را مدیریت می کنند این به این دلیل است که هر کدام از یک سری widget استفاده می کنند .

درحال حاضر دو سری از widget ها هستند که بسیار محبوبند ، یکی widget set های Qt و دیگری widget set های + GTK است. گفتن این نکته نیز لازم است که در محیط های قدرتمندی چون KDE یا GNOME شما می توانید نوع widget set های مورد استفاده را تغییر بدهید . شاید شنیده باشید که می گویند ”برنامه ای برای KDE نوشته شده است“ یا ”برنامه ای برای GNOME نوشته شده است“ مفهوم این جملات آن است که برنامه ی اول از Qt و برنامه ی دوم از +GTK استفاده می کند ، خود Qt و+GTK شامل تعدادی ” کتابخانه“ هستند که در آن ها برنامه هایی برای کنترل Widget ها نوشته شده است ، اکنون این کتابخانه ها یا liblrary ها به چه کاری می آیند؟ این کتابخانه ها باعث می شوند تا برنامه نویس به جای آن که از ابتدا وقت خود را برای نوشتن این رفتار ها (رفتارهایی که widget ها تعریف می کنند) تلف کنند دربرنامه ی خود یک لینک به این کتابخانه ها می دهند ، از این پس برنامه ی نوشته شده با تعاریفی که از قبل برای آن در کتابخانهها شده است کار می کند ،‌ بنابراین یک برنامه ی KDE به کتابخانه های Qt لینک داده شده و از widget های تعریف شده در آن استفاده می کند ، این همان دلیل شباهت برنامههای KDE به هم است ، این قضیه در باره ی گنوم هم همین گونه است. شاید این سوال برای شما پیش بیاید که آیا می شود از برنامههای GNOME در KDE استفاده کرد؟ (یا بلعکس) ، درپاسخ باید گفت بله ، در اغلب موارد می توان استفاده اکر اما برای استفاده از هر کدام باید کتابخانه هایشان را نیز نصب کنید برای نمونه برای استفاده از برنامه های KDE باید حتما کتابخانه های Qt را نصب کرده باشید.

بسیار خوب این مقاله نیز به پایان رسید ،‌اکنون شما باید با مفاهیم X server و Window Mnager و Desktop Manager ، Desktop Environment و FileManager همین طور نقش Widget ها در مدیریت پنجره ها آشنا باشید و بتوانید این مفاهیم را از یکدیگر تشخیص بدهید ،‌در صورتی که سوالی در باره ی مطالب مطرح شده داریدمی توانید در انجمن های گنو ایران.ارگ به آدرس www.GNUIran.org/forums پرسش خود را مطرح کنید.

موفق باشید
.

پی نوشت :
^[۱] .Dialog box ها همان پنجره هایی هستند که مثلا زمان Save برنامه باز می شوند ،‌ پنجره ی RUN یک دیالوگ باکس است ;) از آن جایی که این پنجره ها اغلب با کاربر گفتگو می کنند (مثلا درباره ی یک خطا یا پرسش محل ذخیره ی تغییرات ) به این پنجره ها" Dialog Box " یا ”پنجره ی گفتگو“ می گویند.